USTANOWIENIE PEŁNOMOCNIKA Z URZĘDU

INFORMACJA
dot. pomocy prawnej - kiedy możemy wystąpić
o ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu?

1. Możliwość domagania się ustanowienia pełnomocnika z urzędu jest jedną z gwarancji rzeczywistej realizacji naszego prawa do sądu.
2. Pełnomocnikiem ustanowionym z urzędu może być tylko osoba wpisana na listę adwokatów lub radców prawnych, ale we WNIOSKU nie musimy wskazywać, że domagamy się ustanowienia jako pełnomocnika adwokata lub radcy prawnego, a nawet jeżeli to zrobimy, sąd nie jest związany naszym stanowiskiem i podejmuje decyzję według własnego uznania.
3. Co do zasady WNIOSEK o ustanowienie pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego) z urzędu może być złożony na każdym etapie postępowania, tzn. zarówno przed sadem I instancji, jak i przed sądem II instancji, tj. w toku postępowania apelacyjnego. Odwołujący się może wnosić o ustanowienie pełnomocnika, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia takiego pełnomocnika bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
4. WNIOSEK o ustanowienie pełnomocnika z urzędu odwołujący się musi złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu, w tym sądzie, przed którym aktualnie toczy się jego sprawa. Jeżeli chcielibyśmy to zrobić jeszcze na etapie postępowania przed sadem okręgowym - jako sądem I instancji, to WNIOSEK taki składamy w tym sądzie. Jeżeli natomiast chcielibyśmy to zrobić w trakcie postępowania przed sądem II instancji, czyli sadem apelacyjnym, to Wniosek taki składamy w tym sądzie.​

Uwaga! Rozwiązanie dylematu odwołującego się, planować wystąpienie z WNIOSKIEM o ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu, czy też nie, w rzeczywistości zależy od tego, jaki wyrok zapadł (czy też może zapaść) w jego sprawie w sadzie I instancji. W niniejszej Informacji Prawnej opisujemy sytuację, kiedy taki wyrok już zapadł, a tym samym występuje absolutna konieczność jego zaskarżenia przez złożenie APELACJI. Oczywiście dobrze byłoby, aby taką APELACJĘ sporządził już profesjonalny pełnomocnik procesowy a następnie popierał ją w postepowaniu przed sądem apelacyjnym – jako sądem II instancji. Problem polega jednak na tym, że jeżeli z Wnioskiem takim wystąpimy po ogłoszeniu negatywnego dla nas wyroku, wówczas istnieje poważna obawa, że potencjalne ustanowienie dla nas pełnomocnika (chociaż pewności takiej mieć nie możemy) nastąpi po upływie terminu na złożenie APELACJI (gdyby tak się stało i APELACJA nie zostałaby wniesiona w terminie, odwołujący się straciłby bezpowrotnie szanse na zmianę niekorzystnego dla siebie orzeczenia). W tej sytuacji odwołujący się musiałby być gotowy na samodzielne sporządzenie i wniesienie APELACJI w ustawowym terminie, którą popierałby już pełnomocnik ustanowiony (ewentualnie!) przez sąd. Byłaby to jednak APELACJA niekoniecznie zgodna ze strategią, jaką mógłby przyjąć ustanowiony dla nas profesjonalny pełnomocnik procesowy.  

5. WNIOSEK o ustanowienie pełnomocnika, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym, sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że uzna wniosek za oczywiście uzasadniony i rozpozna go samodzielne (wzór WNIOSKU – TUTAJ). Wniosek ten jest wolny od opłaty sądowej.​

Uwaga! Odwołujący się, który nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć WNIOSEK o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu (sadowi apelacyjnemu).

6. Odwołujący się dołącza do WNIOSKU o ustanowienie pełnomocnika OŚWIADCZENIE obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. OŚWIADCZENIE to sporządza się według wzoru określonego w Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (Formularz - TUTAJ).

Uwaga!

• W formularzu OŚWIADCZENIA powinny być wypełnione wszystkie rubryki, a w przypadku, gdy wnioskodawcy nie dotyczy treść danego pola, należy nanieść stosowną wzmiankę lub przekreślić rubrykę. W formularzu należy szczegółowo opisać: stan rodzinny, majątek, dochody i wszelkie źródła utrzymania. Należy również potwierdzić prawdziwość informacji, podanych w oświadczeniu stosownymi dokumentami, np. PIT–em, ewentualnie zaświadczeniem pracodawcy. OŚWIADCZENIE musi być podpisane przez wnioskodawcę. Pamiętajmy, przed wypełnieniem formularza należy koniecznie zapoznać się z zamieszczonym tam pouczeniem. Gwoli ścisłości dodajmy, że OŚWIADCZENIE musi zawierać dane wskazane w ww. rozporządzeniu, ale formalnie nie musi być złożone na urzędowym formularzu. Sugerujemy jednak korzystanie z tego formularza, który podpowiada nam zakres wymaganych informacji.
• Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy będzie miał wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego odwołującego się.

7. Sąd może odebrać od odwołującego się przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie OŚWIADCZENIE o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". Przed odebraniem przyrzeczenia sąd pouczy odwołującego się, że w przypadku świadomego podania w OŚWIADCZENIU nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże go na grzywnę niezależnie od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokatowi lub radcy prawnemu.
8. Na Postanowienie sądu apelacyjnego – jako sądu II instancji, który odmówił ustanowienia pełnomocnika procesowego z urzędu przysługuje ZAŻALENIE (wzór ZAŻALENIA – TUTAJ). ZAŻALENIE na postanowienie o oddaleniu wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia tego postanowienia do tego sądu, który je wydał.

​Uwaga! Sugerujemy uważne czytanie pouczeń sądu wydającego postanowienie o oddaleniu wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu o możliwości jego zaskarżenia.

9. W razie oddalenia WNIOSKU o ustanowienie pełnomocnika procesowego odwołujący się nie może ponownie domagać się jego ustanowienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego WNIOSKU. Ponowny WNIOSEK jest niedopuszczalny i sąd pozostawia się go w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności.
10. O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, które czynią to niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd. W zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.

Uwaga! Jeżeli odwołujący się wskazał we wniosku (a ma takie prawo) konkretnego adwokata lub radcę prawnego, właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez odwołującego się.

11. Sąd uwzględni WNIOSEK, wydając stosowane postanowienie, jeżeli udział pełnomocnika procesowego w sprawie uzna za potrzebny. Oceny, czy taka potrzeba zachodzi, sąd dokonuje samodzielnie, biorąc pod uwagę zarówno cechy osobiste powoda, a szczególnie jego nieporadność w formułowaniu żądań i przedstawianiu okoliczności faktycznych sprawy, jak i charakter samej sprawy, jej zawiłości oraz konieczność rozważenia skomplikowanych zagadnień prawnych. Nie wystarczy samo przeświadczenie odwołującego się, że nie poradzi sobie z prowadzeniem procesu, jeśli podejmowane przez niego czynności wskazują, że jest w stanie przedstawić swoje stanowisko zarówno w pismach procesowych, jak i ustnie na rozprawie. W praktyce przyznanie z urzędu pełnomocnika procesowego będzie potrzebne zazwyczaj w sytuacji, gdy odwołujący się ma kłopoty z samodzielnym wykonywaniem czynności procesowych bądź gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym, a jej poprowadzenie wymaga specjalistycznej wiedzy, którą posiadają profesjonalni pełnomocnicy. Przepisy nie dają żadnych wskazówek, którymi powinien kierować się sąd przy rozstrzyganiu, czy strona potrzebuje pomocy prawnej z urzędu, czy też nie. Rozstrzygać będą okoliczności konkretnej sprawy. Udział w sprawie profesjonalnego pełnomocnika procesowego może być potrzebny przede wszystkim wtedy, gdy nieporadność odwołującego się prowadzi do tego, że nie jest on w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Nie potrafi w poprawny sposób przedstawić swojego stanowiska procesowego oraz nie ma podstawowej orientacji prawnej. Istotne znaczenie ma tu także stan zdrowia, udokumentowany odpowiednim zaświadczeniem lekarskim potwierdzającym np. schorzenia przewlekłe, wymagające stałej rehabilitacji, pomocy pielęgniarskiej i ciągłego zażywania leków. Do takiego zaświadczenia warto dołączyć np. kserokopię karty zdrowia pacjenta, wypisy ze szpitala, rachunki za leki z apteki, itp. Jeżeli wszystkie te okoliczności sąd stwierdzi, wówczas zwróci się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, która wyznacza adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni.reklama Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.
12. Adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować odwołującego się aż do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek takiego zastępstwa ustaje wcześniej.

Uwaga!

• Z ważnych przyczyn adwokat lub radca prawny może wnosić o zwolnienie od obowiązku zastępowania odwołującego się w procesie.
  Sąd, zwalniając adwokata lub radcę prawnego, zwraca się jednocześnie do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie innego adwokata lub radcy prawnego.
• Sąd cofnie ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W takiej sytuacji odwołujący się będzie zobowiązany do uiszczenia wynagrodzenia adwokatowi lub radcy prawnemu. Ponadto w wypadku, gdy okoliczności, na podstawie których ustanowiono adwokata lub radcy prawnego, przestały istnieć, sąd może obciążyć odwołującego się tym obowiązkiem tylko częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach.
   

​​Reasumując pamiętajmy:

• Ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu na charakter absolutnie wyjątkowy, jak wyżej wskazaliśmy obwarowane licznymi warunkami, głównie udokumentowanym brakiem środków finansowych, stanem zdrowia skarżącego oraz stopniem trudności sprawy determinującym udział w postępowaniu sądowym profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Dlatego też w żadnym przypadku nie możemy z góry zakładać skuteczności takiego WNIOSKU.
• Jeżeli sąd ustanowił pełnomocnika z urzędu, na podstawie podanych przez odwołującego się (świadomie) nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże go na grzywnę w wysokości do 5000 zł., niezależnie od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Przesłanką skazania na ww. grzywnę jest rozmyślne i oszukańcze wprowadzenie sądu w błąd.

Do rozważenia!
Jak wyżej wskazaliśmy, ewentualne ustanowienie pełnomocnika z urzędu może nastąpić w momencie, kiedy to z uwagi na upływ terminów procesowych pełnomocnik ten nie będzie już w stanie sporządzić - w imieniu odwołującego się - APELACJI od niekorzystnego dla niego wyroku sądu I instancji. W tej sytuacji sugerujemy rozważenie możliwości wcześniejszego wystąpienia z takim WNIOSKIEM, jeszcze na etapie przygotowania do procesu w sądzie okręgowym jako sądzie I instancji, przed wyznaczeniem pierwszego terminu rozprawy (patrz pkt 3 i 4 niniejszej Informacji). Ma to sens szczególnie wówczas, gdy samodzielne poruszanie się w zawiłościach prawa nastręcza odwołującemu się duże trudności, zachodzą przesłanki indywidualne, które wyżej opisaliśmy a jednocześnie istnieją powody do obaw o wynik sprawy odwoławczej w postaci wyroku negatywnego Chcąc to uczynić możemy postąpić na dwa sposoby, wskazane w pkt 4 niniejszej Informacji, adekwatne do etapu postępowania na jakim znajduje się nasza sprawa odwoławcza. Przy wyborze formy pisemnej można skorzystać z zaproponowanego przez nas wzoru WNIOSKU zmieniając jedynie adresata, z sądu apelacyjnego na sąd okręgowy, przed którym się toczy lub ma toczyć nasza sprawa, a także dokonując w związku z tym odpowiednich (drobnych) korekt w treści uzasadnienia WNIOSKU.

Komisja Prawna FSSM