Aktualności

ZNACZENIE UCHWAŁY SN Z 16 WRZEŚNIA 2020 W PRAKTYCE

Opublikowano: 22 wrz 2020

INFORMACJA PRAWNA

Dot. znaczenia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. dla postępowań odwoławczych zawisłych przed sądami okręgowymi i apelacyjnymi w sprawach przeciwko Dyrektorowi ZER o wysokość emerytur/rent policyjnych.

Jak wiemy, w dniu 16 września 2020 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów, po rozpoznaniu w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III UZP 1/20, podjął następującą uchwałę: „Kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.

Przypomnijmy, że uchwała ta została podjęta w odpowiedzi na przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne i przekazane do rozstrzygnięcia powiększonemu 7-osobowemu składowi SN. Ich treść jest następująca:

  1. Czy kryterium "pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13 b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), wprowadzone ustawą nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016 r. zostaje spełnione w przypadku formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., potwierdzonej stosowną informacją IPN, czy też kryterium to powinno być oceniane na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu?
  2. w przypadku uznania, że kryterium formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. jest wystarczające do przyjęcia spełnienia przesłanki z art. 13 b ust. 1 ustawy, to czy skutkuje ponownym obniżeniem świadczenia emerytalnego wobec funkcjonariusza organów bezpieczeństwa publicznego państwa, któremu w 2009 r. obniżono świadczenie emerytalne na podstawie art. 15 b w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…).

Nie będziemy przytaczać ustnych motywów tego orzeczenia. Mogliśmy i nadal możemy je wysłuchać dzięki transmisji z posiedzenia SN, przeprowadzonej przez Video-KOD. Teraz jednak spróbujmy wskazać na możliwe skutki prawne tego orzeczenia Sądu Najwyższego.

  1. Na początek, czym jest uchwała Sądu Najwyższego będąca odpowiedzią na zagadnienia prawne (pytania) zgłaszane przez sądy apelacyjne? Otóż zgodnie z art. 390 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji (w tym przypadku przez SA w Białymstoku), powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten mógł przedstawić to zagadnienie (pytania) do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Taki tryb postępowania wynika z ustawy o Sądzie Najwyższym, którego zadaniem jest zapewnienie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i sądów wojskowych m.in. przez podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne (art. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym). W tym znaczeniu uchwała ta jest aktem interpretacyjnym, swego rodzaju kierunkowskazem dla sądów orzekających w naszych spawach odwoławczych.
  2. Jaką moc prawną mają takie uchwały SN i kto jest nimi związany a kto nie?  Otóż Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych. Natomiast skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. Oznacza to, że w przypadku uchwały składu 7 sędziów konieczne jest postanowienie o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. W interesującej nas uchwale z 16 września 2020 r. postanowienia takiego nie wydano, tym samym uchwała ta nie ma mocy zasady prawnej. Stało się tak dlatego, że uchwały Sądu Najwyższego zawierające wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej nie mogą mieć mocy zasad prawnych (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r. KwPr 5/92). A teraz rzecz najważniejsza, wbrew temu co niektórzy piszą na forach społecznościowych i co wynika z niektórych wypowiedzi medialnych - sądy powszechne formalnie nie są związane uchwałami Sądu Najwyższego, nawet tymi, które mają moc zasady prawnej, z wyjątkiem spraw, których dotyczą. W przypadku ww. uchwały z 16 września 2020 r. związany jest nią Sąd Apelacyjny w Białymstoku jako autor pytania, rozpatrujący apelację represjonowanego od niekorzystnego dla niego wyroku sądu okręgowego, a także składy orzekające SN. Nie oznacza to jednak, że sądy okręgowe i apelacyjne rozpatrujące nasze sprawy odwoławcze nie będą stosować się do zawartych w niej wskazań. Wiemy już, po wysłuchaniu ustnych motywów uchwały, że Sąd Najwyższy przedstawił określoną wykładnię art.  13 b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do taj uchwały wymagałoby zatem od sadu okręgowego przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji, która mogłaby się okazać niewystarczająca a wyrok z nią sprzeczny byłby uchylony w toku dalszego postępowania. Mówimy tu o „sile autorytetu” Sądu Najwyższego, która wynika z wysokiego poziomu jego orzecznictwa, a nie z formalnie zajmowanej pozycji w systemie sądownictwa.
  3. Jaki jest związek i wzajemne relacje między uchwałą Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. a wyrokiem „TK”, który kiedyś zostanie wydany choć nie wiemy, kiedy? Otóż w przypadku uznania przez „TK”, że przepisy ustawy represyjnej wskazane w pytaniach Sądu Okręgowego w Warszawie są zgodne z Konstytucją RP, pozostaną, tak jak cała ustawa, w porządku prawnym i będą podstawą wyrokowania w naszych sprawach odwoławczych. Podobny efekt wystąpi w przypadku umorzenia przez „TK” sprawy P 4/18. Nie oznacza to jednak, że wówczas ww. uchwała Sądu Najwyższego w jakimkolwiek stopniu straci na znaczeniu. Przy uprawnionym założeniu, że sądy orzekające w sprawach przeciwko Dyrektorowi ZER będą się nią kierować, wydanie wyroku zostanie zapewne poprzedzone ustaleniem roli, jaką pełniła osoba odwołująca się w danej strukturze organizacyjnej oraz rodzaju wykonywanych zadań służbowych, szczególnie pod katem ich legalności i ewentualnego naruszania podstawowych praw i wolności człowieka.

WNIOSKI:

  1. Podejmując uchwałę interpretacyjną, po rozpoznaniu w dniu 16 września 2020 r. w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, Sąd Najwyższy zrobił to, co mógł i powinien był zrobić. Bardziej zainteresowanych odsyłamy na stronę SN: http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/komunikaty_o_sprawach.aspx?ItemSID=392-b6b3e804-2752-4c7d-bcb4-7586782a1315&ListName=Komunikaty_o_sprawach.
  2. Czas pokaże, na ile sądy będą stosowały się do wskazań zawartych w uchwale Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. Zakładamy, że tak będzie.
  3. Jakie skutki praktyczne spowoduje ww. uchwała? Możemy przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że dojdzie do wydłużenia postępowań sądowych, spowodowanego wnioskami pozwanego – Dyrektora ZER o odroczenie rozpraw z racji wystąpienia do IPN o kwerendę zasobów archiwalnych, w myśl zasady, „a może coś się na odwołującego znajdzie”.
  4. Osobną kwestią jest możliwy efekt ww. uchwały Sądu Najwyższego polegający na zmianie dotychczasowej, pozytywnej dla represjonowanych, linii orzeczniczej, tzn. opierania wyroków na Konstytucji i prawie wspólnotowym, na rzecz szerszego postępowania dowodowego wskazanego w sentencji ww. uchwały z 16 września 2020 r. Na chwilę obecną trudno sobie wyobrazić, jak w praktyce będzie to postępowanie prowadzone.
  5. Co w sytuacji prawnej ukształtowanej uchwałą Sądu Najwyższego odwołujący się, których sprawy zawisły przed sądami okręgowymi lub apelacyjnymi mogą i powinni zrobić? Oczywiście niewiele. Można jedynie sugerować represjonowanym występowanie z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postępowania, jeżeli ktoś tego jeszcze nie zrobił (stosowana Inf. Prawna i wzór wniosku opublikowaliśmy na stronie internetowej FSSM w dniu 24 listopada 2019 r. w Informacji Prawnej pt: "Czy odwoływać się od decyzji sądu o zawieszeniu postępowania?" Można jednak przewidywać, że po podjęciu przez SN ww. uchwały, sądy z urzędu będą podejmowały zawieszone postępowania na podstawie art. 180 k.p.c.

Komisja Prawna FSSM RP

Do strony zbiorczej
Aktualności

Nasza strona korzysta z plików cookies. Szczegóły w dokumencie Polityka prywatności (RODO)